Balneologia to samodzielna dziedzina wiedzy medycznej wykorzystująca do leczenia, profilaktyki, rehabilitacji i częściowo diagnostyki naturalne surowce lecznicze tj. wody mineralne, gazy lecznicze, peloidy i walory klimatyczne. Droga rozwoju i ewolucji balneologii jest bardzo długa, począwszy od wiedzy czysto doświadczalnej, empirycznej, wykorzystywanej najczęściej przez nielekarzy, poprzez stosowanie wybranych i sprawdzonych w praktyce metod fizykalnych wspomagających medycynę kliniczną, aż do stworzenia odrębnej dziedziny medycznej opartej na naukowych podstawach. Dziedzina ta nosiła różne nazwy: przyrodolecznictwo, balneologia, medycyna fizykalna, medycyna uzdrowiskowa, fizjoterapia.
Aktualnie ta właśnie dyscyplina medyczna nazywana jest balneologią i medycyną fizykalną. W ciągu ostatnich 100 lat cieszyła się większym lub mniejszym powodzeniem. Stopień akceptacji przez społeczeństwo naturalnych metod leczniczych był w ciągu tego okresu bardzo różny. W XIX wieku była cenioną metodą leczniczą, następnie w okresie szybkiego postępu cywilizacyjnego i co za tym idzie rozwoju nauk podstawowych, a przede wszystkim w wyniku rozwoju chemioterapii, balneologia znalazła się na drugim planie. Korzystano wówczas z metod, jak się uważało skutecznych, a przede wszystkim działających natychmiastowo. Człowiek współczesny spieszy się coraz bardziej, niecierpliwią go więc metody działające z pewnym opóźnieniem.

Obecnie naturalne metody lecznicze przeżywają renesans. Główną przyczyną tego zjawiska jest z jednej strony lepsze poznanie skutków ubocznych „cudownych" leków farmakologicznych, a z drugiej - postęp wiedzy balneologicznej. Owocuje to coraz efektywniejszymi metodami leczniczymi, oraz rozszerzeniem zakresu chorob leczonych w uzdrowiskach.

W dzisiejszym leczeniu uzdrowiskowym wyspecjalizowana kadra medyczna i pomocnicza dysponuje nowoczesnymi urządzeniami. Wymagane jest, aby lekarz pracujący w uzdrowisku i zakładach fizjoterapii był specjalistą z balneologii i medycyny fizykalnej. Lekarz specjalista-balneolog posiada zawsze dwie specjalizacje, jedną kliniczną, np. jest internistą, kardiologiem, pediatrą, diabetologiem itd., i ma drugą specjalizację - balneologiczną. Dopiero po uzyskaniu specjalizacji klinicznej lekarz uzdrowiskowy ma prawo otworzenia i prowadzenia szkolenia w ramach specjalizacji balneologicznej. Poza stałą kadrą medyczną w pracy każdego uzdrowiska niezbędni są inni specjaliści: balneotechnicy, balneochemicy, geolodzy, klimatolodzy, pracownicy administracyjni.

Balneologia jest samodzielną dyscypliną medyczną dysponującą własnymi, specyficznymi metodami leczniczymi, rehabilitacyjnymi i diagnostycznymi. W stosunku do innych dyscyplin medycznych cechuje się wieloma odrębnościami. Dotyczą one zarówno sposobów posługiwania się metodami leczniczymi i diagnostycznymi, jak i czasem osiągania wyników leczniczych u chorych.

Wiadomo, że udany zabieg chirurgiczny czy zastosowanie silnie działających leków pozwala na natychmiastowe uzyskanie wyniku, natomiast metody fizjoterapeutyczne wymagają czasu. Tak chorzy jak i lekarze przyzwyczajeni są na ogół do oceny metod leczniczych na podstawie szybkości uzyskiwanych wyników leczniczych. W takiej ocenie metody fizjoterapeutyczne wypadają niekorzystnie. Jednak za szybkie efekty lecznicze trzeba „zapłacić" skutkami ubocznymi. Farmakoterapia, niestety, oprócz efektów korzystnych wywołuje cały szereg objawów ubocznych, które czasami przewyższają wyniki dobre. Fizjoterapia natomiast nie wywołuje objawów ubocznych, co jest jej bardzo cenną zaletą. Lekarz przed zastosowaniem leku, zwłaszcza silnie działającego, staje często przed dylematem wyboru mniejszego zła, czyli zastosowania leku, mimo że zna jego skutki uboczne. Ten problem nie istnieje w przypadku posługiwania się metodami uzdrowiskowymi.

Inną cechą balneoterapii jest to, że wyniki lecznicze uzyskane przy zastosowaniu tych metod są trwalsze i utrzymują się dłużej. Wynika to z odmiennego mechanizmu działania metod naturalnych w porównaniu z farmakoterapią.

Zabiegi balneologiczne pobudzają mechanizmy adaptacyjne, uruchamiają rezerwy czynnościowe organizmu, natomiast leki chemiczne procesy te hamują. Leczenie metodami balneologicznymi powoduje usprawnienie funkcjonowania równocześnie wielu układów fizjologicznych, czyli działanie na cały organizm. Nie ma leku farmakologicznego, który wykazywałby taką cechę.

Zaznaczyć w końcu należy, że lecznictwo uzdrowiskowe jest metodą niezwykle tanią w stosunku do wszystkich innych metod leczniczych co staje się coraz to ważniejsze w świetle zreformowanej służby zdrowia.

Kierunki działania lecznictwa uzdrowiskowego

Podstawowe zadania spełniane przez lecznictwo uzdrowiskowe to:

- leczenie chorób przewlekłych

- prowadzenie rehabilitacji uzdowiskowej i profilaktyki

- prowadzenie edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia

Wszystkie te kierunki działania realizowane są z zastosowaniem naturalnych metod leczniczych.

prof dr hab. Irena Ponikowska

Wiecej informacji można uzyskac w ksiazce prof. dr hab. Ireny Ponikowskiej pod tytulem: "Lecznictwo uzdrowiskowe- poradnik dla chorych"

UWAGA! WYKAZ STANDARDOWYCH PROCEDUR UZDROWISKOWYCH

prof. dr hab. Irena Ponikowska